شهر بخراءبَخْراء، شهری باستانی در شهرستان تدمر، در استان حمص سوریه بوده و در عهد امویان شهرت بسیار داشته است. ۱ - معنای لغویبخراء مؤنث ابخر، به معنی بوی بد نفس است و گفته‌اند که این شهر را به سبب بوی بد خاکش (وجود چشمه‌های آب معدنی گوگرددار) [۱]
المعجم الجغرافی للقطر العربی السوری، دمشق، ج۲، ص۲۵۷، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۰م.
چنین نامیده‌اند. برخی به غلط گمان می‌کردند که بخراء همان «گوآریا» ی مورد اشاره استفانوس بیزانسی است. [۴]
جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج۳، ص۱۳۷- ۱۳۸، بیروت، دارالعلم للملایین.
۲ - بخراء در کتب تاریخیطبری بخراء را دژی مستحکم بنا شده به وسیله قوم عجم معرفی کرده است، اما برخی برآنند که منظور الزاماً ایرانیان نیست، زیرا کاخ الخضراء ساخت روم شرقی را هم ابن عساکر، بنا شده وسیله عجم ذکر کرده است. برخی دیگر گفته‌اند که دژ بخراء را تدمریان در سده نخست میلادی بنا کردند، زیرا محل عبور، استراحت و تأمین آب کاروان‌ها در محل برخورد راه‌های تدمر، دمشق و ملیکه، و در عین حال محل استراحت برخی خلفا و امرای اموی بود. [۶]
المعجم الجغرافی للقطر العربی السوری، دمشق، ج۲، ص۲۵۷، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۰م.
۳ - قلعه بخراءآثار قلعه‌ای وسیع، به ابعاد ۱۵۹•۱۰۵ متر که دارای برج‌هایی است و در شمال و جنوب آن بقایای خانه‌هایی در اطراف چاه‌های متعدد دیده می‌شود، دال بر آن است که، طبق گفته لامنس، از عهد رومی‌ها یک «قلعه باستانی مرزی» در اینجا بوده یا دست کم، به گفته پوادبار، «آبشخوری دارای استحکامات» کنار جاده صحرایی بُصری به تَدْمُر وجود داشته، و سپس کاخ امویان در آن‌جا بنا شده است. پس از چندی این محل متروک شد، و آن دسته از نویسندگان قدیم که همچنان به وجود حصن (قلعه) بَخراء اشاره می‌کنند، دیگر نمی‌توانند محل دقیقِ آن را مشخص سازند. ۴ - محل شهرجغرافیدانان و مورخان اسلامی محل این شهر را به تفاوت نوشته‌اند؛ از جمله خلیفة بن خیاط آن را در چند میلی تدمر آورده، و مسعودی متذکر شده است که از قرای دمشق بوده، و میان حمص و دمشق قرار داشته است. [۹]
علی مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۲۱۲، لیدن، ۱۸۹۳م.
به‌هرحال، اینک بخراء در ۲۵کیلومتری جنوب تدمر قرار دارد. [۱۰]
المعجم الجغرافی للقطر العربی السوری، دمشق، ج۲، ص۲۵۷، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۰م.
منطقه تدمر محل عبور کاروان‌های بازرگانی میان یمن، حبشه، عراق و آسیای صغیر و نیز جنوب هند، خاور دور، آفریقا، ایران، ماوراءالنهر و چین بوده است. [۱۱]
احمد اسماعیل علی، تاریخ بلادالشام، ج۱، ص۸۳، دمشق، ۱۹۸۴م.
[۱۲]
احمد اسماعیل علی، تاریخ بلادالشام، ج۱، ص۸۹، دمشق، ۱۹۸۴م.
دولت روم این منطقه را در ۱۳۰م تحت نفوذ خود گرفت. [۱۳]
خوری عیسی اسعد، تاریخ حمص، ج۱، ص۳۵۵، مطرانیه حمص الارتودکسیه، ۱۹۴۰م.
۵ - محل اقامت نعمان بن بشیربخراء در سده ۲ق متعلق به نعمان بن بشیر و محل اقامت او بود. در ۱۲۶ق/۷۴۴م ولید بن یزید بن عبدالملک بن مروان در این شهر به قتل رسید. ۶ - آثار باقیماندهاز آثار برجای مانده از این شهر می‌توان گفت که دژی به ابعاد حدود ۲۰۰ئ۱۶۰ متر داشته که دیواری سنگی به عرض ۳ متر آن را احاطه می‌کرده است و باروهایی نیم دایره و دو برج بر دروازه آن قرار داشته است. [۱۷]
عمادالدین موصلی، ربوع محافظه حمص، ج۱، ص۴۶۴، دمشق، ۱۹۸۱م.
۷ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ. (۲) عبدالله ابوعبید بکری، معجم ما استعجم، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م. (۳) خوری عیسی اسعد، تاریخ حمص، مطرانیه حمص الارتودکسیه، ۱۹۴۰م. (۴) خلیفه بن خیاط، تاریخ، دمشق، ۱۹۶۸م. (۵) احمد اسماعیل علی، تاریخ بلادالشام، دمشق، ۱۹۸۴م. (۶) جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، دارالعلم للملایین. (۷) علی مسعودی، التنبیه و الاشراف، لیدن، ۱۸۹۳م. (۸) علی مسعودی، مروج الذهب، بیروت، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۶م. (۹) المعجم الجغرافی للقطر العربی السوری، دمشق، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۰م. (۱۰) عمادالدین موصلی، ربوع محافظه حمص، دمشق، ۱۹۸۱م. (۱۱) یاقوت حموی، معجم البلدان. (۱۲) محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری. (۱۳) H, Etudes sur le si I cle des Omayyades, Beirut, ۱۹۳۰. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «شهر بخراء»، شماره۴۵۷۷. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بخراء»، شماره۶۶۷. رده‌های این صفحه : تاریخ سوریه | جغرافیای اسلامی | شهرهای سوریه | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی | مقالات دانشنامه جهان اسلام
|